Borsa, dünya çapında milyonlarca yatırımcının yer aldığı karmaşık bir finansal sistemdir. Bu sistemin güvenliğini sağlamak ve ani fiyat dalgalanmalarına karşı koymak amacıyla çeşitli mekanizmalar geliştirilmiştir. Bunlardan biri de **devre kesici** (circuit breaker) olarak bilinen sistemdir. Devre kesiciler, borsa indekslerinin belirli bir yüzdede düşmesi veya yükselmesi durumunda devreye giren otomatik bir denge mekanizmasıdır. Bu yazıda devre kesicilerin ne olduğunu, nasıl çalıştığını ve borsa içerisinde nasıl bir rol üstlendiğini derinlemesine inceleyeceğiz.
Devre kesici, borsada aniden meydana gelen büyük fiyat hareketlerini kontrol altına almak için kullanılan bir sistemdir. Borsa düzenleyicileri, piyasada aşırı volatilite meydana geldiğinde yatırımcıların kayıplarını minimize etmek ve panik satışlarını engellemek amacıyla devre kesici mekanizmasını devreye sokarlar. Genellikle, borsa endeksinde belirli bir yüzde düşüş gerçekleştiğinde işlerlik kazanır. Örneğin, bir borsa endeksi %7, %13 veya %20 gibi belirli seviyelerde düştüğünde işlem durdurma uygulaması başlatılır. Böylelikle, yatırımcılar düşünerek karar verme fırsatı bulurlar ve borsa üzerinde daha kontrollü bir etki oluşur.
Devre kesiciler, piyasalarda güveni artırmak ve istikrarı sağlamak amacıyla geliştirilmiştir. Özellikle kriz dönemlerinde ve ekonomik belirsizliklerde, bu sistem piyasa yapıcıları ve yatırımcılar için bir nevi güvence mekanizması işlevi görmektedir. Ülkemizde de Borsa İstanbul, belirli düşüş seviyeleri belirlendiğinde devre kesici uygulamasını devreye sokarak, yatırımcıların büyük kayıplar yaşamalarını engellemeye çalışmaktadır.
Devre kesici uygulandığında, borsa işlem sırası belirli bir süre için durdurulur. Bu süre zarfında, yatırımcılar panik yapmadan piyasanın dinamiklerini değerlendirme imkanı bulurlar. Devre kesici uygulaması, genellikle 15 dakika sürer ve bu süre boyunca fiyatlar tekrar dengeye gelmeye çalışır. Eğer fiyatlar düşüşe devam ederse, farklı seviyelerde tekrar devre kesici devreye girebilir, bu da yatırımcıların pozisyonlarını gözden geçirmesi ve piyasa koşullarını değerlendirmesi için bir fırsat sağlar.
Devre kesici uygulandıktan sonra, piyasa tekrar açıldığında, yatırımcılar tepkilerini belirli bir bilgi birikimi altında daha sağlam bir şekilde verebilirler. Bu, panik satışlarının önlenmesine ve daha sağlıklı bir piyasa seyrine katkıda bulunur. Ancak, bazı yatırımcılar devre kesici uygulamasını olumsuz bir durum olarak değerlendirebilirler. Özellikle hızlı kar elde etmek isteyen kısa vadeli yatırımcılar, bu tür durdurma mekanizmalarının onların stratejilerini olumsuz etkileyebileceğinden kaygı duyabilirler.
Özellikle COVID-19 pandemisi ile birlikte dünya genelinde birçok borsa devre kesici mekanizmalarını uygulamaya almıştır. Günlük hayatı etkileyen belirsizlikler ve ekonomik genişlemelerle birlikte, yatırımcılar bu tür güvence sistemlerinin piyasalara olan güvenlerini artırabileceğine inanıyorlar. Türkiye’de de Borsa İstanbul, bu tür büyük dalgalanmalara karşı çeşitli stratejiler geliştirmekte ve yatırımcıları koruyacak düzenlemeler yapmaktadır. Devre kesiciler, düzenleyicilerin borsaya olan güvenin yeniden inşası için harekete geçirdiği önemli bir engel olabilir.
Sonuç olarak, devre kesici mekanizması borsa dünyasında önemli bir koruma aracı olarak karşımıza çıkmaktadır. Yatırımcıların bilinçli ve etkili kararlar alabilmeleri için piyasa koşullarının değerlendirilmesine olanak tanıyan bu sistem, volatiliteyi kontrol altına almak için geliştirilen bir önlem olarak işlev görmektedir. Dolayısıyla, borsada devre kesici uygulaması sadece bir işlem durdurma mekanizması değil, aynı zamanda yatırımcı psikolojisini etkileyen ve piyasa istikrarını sağlayan önemli bir unsur olarak da değerlendirilebilir.
